Εκκλησιαστικός πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας

Κυριακή, 7 Σεπτεμβρίου, 2025

ΑΡΧΕΙΟ - Το Μοναστήρι των Σπηλαίων, γνωστό και ως Λαύρα του Κιέβου-Πέτσερσκ, ένας από τους ιερότερους τόπους των ανατολικών Ορθόδοξων Χριστιανών, στο Κίεβο της Ουκρανίας, στις 23 Μαρτίου 2023. (Φωτογραφία: AP / Efrem Lukatsky, Αρχείο)

ΚΙΕΒΟ. Ο εκκλησιαστικός πόλεμος που έχει ξεσπάσει -παράλληλα με τον στρατιωτικό- ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία, εντείνεται με την πρόσφατη απόφαση της ουκρανικής κυβέρνησης να εξοβελίσει την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο, η οποία πρόσκειται στο Πατριαρχείο της Μόσχας.

Σύμφωνα με εκτενές δημοσίευμα του διεθνούς πρακτορείου ειδήσεων «Associated Press», η ουκρανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι ένας κλάδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν κατόρθωσε να αποκόψει τους μακροχρόνιους δεσμούς του με τη Μόσχα – και ενδέχεται σύντομα να τεθεί εκτός νόμου.

Η απειλή απαγόρευσης αφορά έναν από τους δύο αντίπαλους κλάδους της Ορθοδοξίας στη χώρα και υπογραμμίζει ακόμη περισσότερο τον ταραχώδη ρόλο της θρησκείας, καθώς η Ουκρανία αποκρούει τη ρωσική εισβολή. Η Ορθοδοξία είναι η κυρίαρχη θρησκεία τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ουκρανία και έχει λειτουργήσει ως πολιτιστικό και πνευματικό μέτωπο μάχης παράλληλα με τον ευρύτερο πόλεμο.

Ο Μητροπολίτης Ουνούφριος της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας η οποία έχει την εκκλησιαστική της υπαγωγή στο Πατριαρχείο Μόσχας.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ

Η ενέργεια αυτή ακολουθεί τον νόμο που ψήφισε το Ουκρανικό Κοινοβούλιο έναν χρόνο πριν, απαγορεύοντας τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία με έδρα τη Μόσχα λόγω της σθεναρής της υποστήριξης στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο νόμος επέτρεπε επίσης την απαγόρευση κάθε οργάνωσης που συνδέεται με τη Ρωσική Εκκλησία. Ακολούθησε κυβερνητική έρευνα για την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC), η οποία διατηρούσε αιώνιους δεσμούς με τη Μόσχα.

Η UOC καταδίκασε από την αρχή του 2022 τη ρωσική εισβολή μεγάλης κλίμακας. Την ίδια χρονιά, κήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Μόσχα και επανέλαβε τη θέση αυτή το 2025. Ωστόσο, η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η UOC αρνήθηκε να λάβει αναγκαία μέτρα, όπως η αναθεώρηση των καταστατικών της εγγράφων, ώστε να ολοκληρωθεί ο διαχωρισμός.

Η απόφαση της κυβέρνησης στις 27 Αυγούστου, αν και προετοιμαζόταν καιρό, χρειάζεται ακόμη περαιτέρω νομικές διαδικασίες για να τεθεί πλήρως σε ισχύ. Η κυβέρνηση έχει προσφύγει στο δικαστήριο για να απαγορεύσει τη δράση της UOC. Εάν χάσει, η Εκκλησία θα έχει το δικαίωμα μίας έφεσης σε ανώτερο δικαστήριο πριν οριστικοποιηθεί η υπόθεση – διαδικασία που, σύμφωνα με τον νομικό της εκπρόσωπο, θα μπορούσε να ολοκληρωθεί σε λίγους μήνες.

Η διαπίστωση ότι η UOC παραμένει συνδεδεμένη με τη Μόσχα δημοσιεύθηκε από την Κρατική Υπηρεσία Εθνοπολιτικής και Ελευθερίας Συνείδησης της Ουκρανίας (DESS). Σύμφωνα με τον νόμο, ορισμένες ενορίες της UOC μπορεί επίσης να στερηθούν το δικαίωμα χρήσης ακινήτων που δεν τους ανήκουν – σημαντικό ζήτημα σε μια χώρα όπου το κράτος κατέχει και εκμισθώνει πολλά ιστορικά εκκλησιαστικά μνημεία.

ΑΡΧΕΙΟ – Ο Πατριάρχης Κύριλλος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αριστερά, προεξάρχει της ορθόδοξης λειτουργίας του Πάσχα, ενώ ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν και ο Δήμαρχος Μόσχας Σεργκέι Σομπιανίν στέκονται κοντά, στον Καθεδρικό Ναό του Χριστού Σωτήρος στη Μόσχα, Ρωσία, στις 20 Απριλίου 2025. (Φωτογραφία: Oleg Varov / Russian Orthodox Church Press Service μέσω AP, Αρχείο)

Η απόφαση στοχεύει συγκεκριμένα τη «Μητρόπολη Κιέβου» της UOC – ουσιαστικά το διοικητικό της κέντρο. Επικεφαλής είναι ο Μητροπολίτης Ονούφριος, στον οποίο η Ουκρανία έχει ήδη αφαιρέσει την υπηκοότητα. Σύμφωνα με τον νόμο, μοναστήρια και επαρχίες της UOC θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν αντίστοιχες κυρώσεις.

Η UOC είχε δηλώσει το 2022 ότι είναι ανεξάρτητη από τη Μόσχα και προχώρησε σε συμβολικές λειτουργικές κινήσεις για να τονίσει τη ρήξη, όπως η άρνηση μνημόνευσης του Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλου στις Ακολουθίες της. Ο Κύριλλος είναι ένθερμος υποστηρικτής της ρωσικής εισβολής και προήδρευσε συνόδου το 2024 που τη χαρακτήρισε «ιερό πόλεμο».

Νωρίτερα φέτος, η DESS κάλεσε την UOC να προβεί σε περαιτέρω ενέργειες ώστε να αποδείξει την πλήρη ανεξαρτησία της από τη Μόσχα, συμπεριλαμβανομένης της επίσημης αντίδρασης στην προσπάθεια της Ρωσικής Εκκλησίας να ελέγξει ναούς της UOC σε κατεχόμενα εδάφη. Ο Ονούφριος αρνήθηκε, λέγοντας ότι οι προηγούμενες δηλώσεις ανεξαρτησίας αρκούν. Η κυβέρνηση διαφώνησε.

Η κυβέρνηση έχει κινήσει ποινικές διαδικασίες εναντίον πολλών κληρικών της UOC, κατηγορώντας τους για συνεργασία με τη Ρωσία ή συναφείς πράξεις.

Περίπου το 70% των Ουκρανών είναι Ορθόδοξοι, σύμφωνα με έρευνα του 2024 από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου. Μικρό μόνο ποσοστό ταυτίζεται με την UOC, αν και η έρευνα την περιέγραψε ως μέρος του Πατριαρχείου Μόσχας – χαρακτηρισμό που η ίδια αμφισβητεί. Ωστόσο, εξακολουθεί να λειτουργεί πολλές ενορίες και μοναστήρια στην Ουκρανία.

Οι περισσότεροι Ορθόδοξοι που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι ανήκουν σε αντίπαλη δικαιοδοσία, την ομοίως ονομαζόμενη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, η οποία έλαβε το 2019 αναγνώριση ανεξαρτησίας από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο.

Αν και ο Βαρθολομαίος θεωρείται «πρώτος μεταξύ ίσων» των Ορθοδόξων Πατριαρχών, δεν διαθέτει εξουσία ανάλογη με αυτήν του Πάπα στην Καθολική Εκκλησία. Η Μόσχα έχει αντιδράσει οργισμένα στο δικαίωμά του να αναγνωρίσει Εκκλησία σε έδαφος που θεωρεί δικό της. Ρώσοι ηγέτες έχουν μάλιστα επικαλεστεί αυτό το σχίσμα, καθώς και την αμερικανική στήριξη στη νέα Εκκλησία, ως παράγοντες που προκάλεσαν τον τρέχοντα πόλεμο.

E.K.