Με το δάχτυλο στη σκανδάλη: Μπορεί το ΝΑΤΟ να καταρρίψει τα ρωσικά μαχητικά που παραβιάζουν τον εναέριο χώρο;

 Πέμπτη, 25 Σεπτεμβρίου, 2025

Πανδώρα Κουλάδη

φωτ. AP/Vadim Ghirda

Politico: Τι ισχύει με τους κανόνες εμπλοκής - Οι χώρες του ΝΑΤΟ δυσκολεύονται να βρουν κοινή γραμμή αντίδρασης στις ρωσικές απειλές

Οι επανειλημμένες παραβιάσεις του εναέριου χώρου του ΝΑΤΟ από τη Ρωσία τις τελευταίες εβδομάδες εγείρουν ένα δύσκολο ερώτημα, αν θα πρέπει να απαντήσει καταρρίπτοντας ρωσικά αεροσκάφη.

Την Παρασκευή τρία ρωσικά MiG-31 παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Εσθονίας για 12 λεπτά προτού αναχαιτιστούν από μαχητικά του ΝΑΤΟ, ανάμεσά τους και ιταλικά F-35 που συμμετέχουν στην ενισχυμένη αποστολή εναέριας αστυνόμευσης της Βαλτικής. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα ρωσικά drones μπήκαν στην πολωνική επικράτεια και τουλάχιστον τρία καταρρίφθηκαν μετά την αντίδραση πολωνικών F-16 και ολλανδικών F-35.

«Η Ρωσία δεν θα πρέπει να έχει καμία αμφιβολία: το ΝΑΤΟ και οι σύμμαχοι θα χρησιμοποιήσουν, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, όλα τα αναγκαία στρατιωτικά και μη στρατιωτικά μέσα για να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας», ανέφεραν οι πρεσβευτές του ΝΑΤΟ σε δήλωση που δόθηκε στη δημοσιότητα την Τρίτη.

Η Μόσχα επιμένει ότι δεν έχει κάνει τίποτα το μεμπτό.

Αρκετές χώρες του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας και της Σουηδίας, προειδοποιούν πλέον ότι είναι έτοιμες να καταρρίψουν ρωσικά αεροσκάφη που εισέρχονται στον εναέριο χώρο τους αναφέρει το δημοσίευμα του Politico.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον Charly Salonius-Pasternak, διευθύνοντα σύμβουλο του ινστιτούτου μελετών Nordic West Office, με έδρα το Ελσίνκι, υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στη Μόσχα και το ΝΑΤΟ. «Η Ρωσία έχει δηλώσει ότι θεωρεί πως βρίσκεται σε στρατιωτική σύγκρουση μαζί μας και με τη Δύση. Εμείς δεν το αντιλαμβανόμαστε έτσι και γι’ αυτό οι κανόνες εμπλοκής μας είναι διαφορετικοί», είπε. 

Ακολουθούν όσα πρέπει να γνωρίζετε για την αντίδραση του ΝΑΤΟ μέχρι στιγμής.

Ποιοι είναι οι κανόνες εμπλοκής του ΝΑΤΟ;

Οι κανόνες εμπλοκής της συμμαχίας είναι διαβαθμισμένοι.

«Ορίζουν τις παραμέτρους για το τι μπορεί να κάνει ο στρατός σε κάθε δεδομένη κατάσταση, πράγμα που σημαίνει ότι διαφέρουν πολύ ανάλογα με την αποστολή ή την επιχείρηση», εξήγησε η Oana Lungescu, πρώην εκπρόσωπος Τύπου του ΝΑΤΟ, η οποία είναι σήμερα διακεκριμένη ερευνήτρια στο think tank Royal United Services Institute του Λονδίνου.

Οι κανόνες εμπλοκής πρέπει να είναι σύμφωνοι με τις πολιτικές κατευθύνσεις της συμμαχίας, πρόσθεσε. «Για το ΝΑΤΟ, η βασική πολιτική κατεύθυνση είναι ότι αποτελεί μια αμυντική συμμαχία, της οποίας ο στόχος είναι να αποτρέπει την επιθετικότητα και να προλαμβάνει οποιαδήποτε σύγκρουση, και εάν αυτό αποτύχει, να την αντιμετωπίσει και να την νικήσει».

Οι κανόνες εγκρίνονται από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC), το οποίο συγκεντρώνει όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ. Εφαρμόζονται από τον Ανώτατο Συμμαχικό Διοικητή Ευρώπης (SACEUR), που είναι σήμερα ο στρατηγός Alexus Grynkewich της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, ο οποίος διοικεί επίσης τις αμερικανικές δυνάμεις στην Ευρώπη. Όπως κάθε πολιτική απόφαση στη συμμαχία, έτσι και οι κανόνες εμπλοκής απαιτούν συναίνεση.

Τι συμβαίνει με τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις;

Οι κανόνες εμπλοκής του ΝΑΤΟ δεν εμποδίζουν τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις στο έδαφός τους όταν βρίσκονται υπό εθνική διοίκηση.

Την Τρίτη, η Λιθουανία υιοθέτησε νέους κανόνες που επιτρέπουν στις ένοπλες δυνάμεις της να αντιδρούν σε παραβιάσεις του εναερίου χώρου «νωρίτερα και ταχύτερα». Η Ρουμανία, ο εναέριος χώρος της οποίας παραβιάστηκε πολλές φορές από ρωσικά drones τους προηγούμενους μήνες, συγκάλεσε την Πέμπτη το Ανώτατο Συμβούλιο Άμυνας της για να ορίσει τους κανόνες εμπλοκής σε περίπτωση νέων εισβολών από drones ή επανδρωμένα αεροσκάφη.

«Είμαστε έτοιμοι για οποιαδήποτε απόφαση στοχεύει στην καταστροφή αντικειμένων που μπορεί να μας απειλήσουν, όπως ρωσικά μαχητικά», δήλωσε ο Ντόναλντ Τουσκ σε συνέντευξη Τύπου, προσθέτοντας όμως ότι πρέπει να επιτευχθεί και κάποιο είδος συναίνεσης μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ.

Ωστόσο, μπορεί να υπάρξουν κίνδυνοι αν μια μονομερής ενέργεια μιας χώρας οδηγήσει σε κλιμάκωση, όπως υπέδειξε ο Πολωνός πρωθυπουργός τη Δευτέρα.

«Είμαστε έτοιμοι για οποιαδήποτε απόφαση στοχεύει στην καταστροφή αντικειμένων που μπορεί να μας απειλήσουν, όπως ρωσικά μαχητικά», είπε σε συνέντευξη Τύπου, ενώ πρόσθεσε ότι πρέπει να υπάρξει κάποια μορφή συναίνεσης μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ. «Πρέπει να είμαι 100% βέβαιος… ότι όλοι οι σύμμαχοί μας θα το αντιμετωπίσουν με ακριβώς τον ίδιο τρόπο όπως κι εμείς. Πρέπει να είμαι 100% βέβαιος ότι όταν η σύγκρουση εισέλθει σε τόσο οξεία φάση, δεν θα μείνουμε μόνοι», συνέχισε ο Πολωνός πρωθυπουργός. «Πρέπει να το σκεφτούμε δύο φορές πριν αποφασίσουμε ενέργειες που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια πολύ οξεία φάση της σύγκρουσης.»

Όμως αυτό το σενάριο δεν θα ίσχυε για την περίπτωση της Παρασκευής πάνω από την Εσθονία, επειδή τα κράτη της Βαλτικής δεν διαθέτουν δικούς τους στόλους μαχητικών αεροσκαφών και βασίζονται στις αποστολές εναέριας αστυνόμευσης του ΝΑΤΟ.

Σύμφωνα με έναν πρώην αξιωματούχο του ΝΑΤΟ, ακριβώς επειδή η Εσθονία δεν διαθέτει δικά της πολεμικά αεροσκάφη, η Ρωσία παραβίασε τον εναέριο χώρο της χώρας: «Αν η εισβολή είχε συμβεί πάνω από τη Φινλανδία, οι Φινλανδοί θα μπορούσαν να αποφασίσουν να το αναχαιτίσουν/καταρρίψουν. Στον βαλτικό εναέριο χώρο, είμαστε υποχρεωμένοι να ανέβουμε στην αλυσίδα διοίκησης του ΝΑΤΟ».

Γιατί το ΝΑΤΟ δεν κατέρριψε τα ρωσικά μαχητικά;

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι, αναφέρει το Politico, τόσο πολιτικοί όσο και στρατιωτικοί, για τους οποίους τα πολεμικά αεροσκάφη του ΝΑΤΟ δεν κατέρριψαν τα ρωσικά MiG-31 την περασμένη εβδομάδα.

«Οι αποφάσεις για το αν θα εμπλακούν σε κατάρριψη αεροσκαφών… βασίζονται πάντα στις διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με την απειλή που θέτει το εκάστοτε αεροσκάφος», δήλωσε την Τρίτη ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, υποστηρίζοντας ότι στην Εσθονία «δεν εντοπίστηκε άμεση απειλή».

Την ίδια γραμμή κράτησε και ο πρωθυπουργός της Εσθονίας, Kristen Michal, ο οποίος είπε ότι «σίγουρα υπάρχουν διάφορες παράμετροι για τη χρήση βίας», αφήνοντας να εννοηθεί ότι το περιστατικό της Παρασκευής δεν απαιτούσε κάτι τέτοιο, παρά την προφανώς εσκεμμένη φύση του.

Η αντίδραση του ΝΑΤΟ ήταν σύμφωνη με τις διαδικασίες, δήλωσε στα τοπικά μέσα ο πρώην αρχηγός της πολεμικής αεροπορίας της Εσθονίας, Jaak Tarien, προσθέτοντας ότι σε καιρό ειρήνης η χρήση βίας δεν είναι άμεση, καθώς υπάρχει η υπόθεση ότι οι παραβιάσεις μπορεί να οφείλονται σε λάθος.

Σύμφωνα με τον Mykola Bielieskov, Ουκρανό στρατιωτικό αναλυτή και ερευνητή στο Εθνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών της Ουκρανίας, τόσο ο κίνδυνος κλιμάκωσης όσο και η αβεβαιότητα για τη στάση του Donald Trump έπαιξαν ρόλο στην αντίδραση του ΝΑΤΟ.

«Υπό όρους, κανείς δεν θα ξεκινήσει τον Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εξαιτίας αυτού», είπε. Οι ευρωπαϊκές χώρες «θεωρούν ότι το ΝΑΤΟ συγκρατείται από το γεγονός ότι δεν υπάρχει βεβαιότητα για την αντίδραση και τη θέση των ΗΠΑ υπό την κυβέρνηση Τραμπ».

Σκέφτονται οι χώρες του ΝΑΤΟ να αλλάξουν τους κανόνες εμπλοκής;

Δεν είναι σαφές αν οι τρέχοντες κανόνες εμπλοκής επιτρέπουν στα μαχητικά του ΝΑΤΟ να καταρρίπτουν ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη, και αν ναι, υπό ποιες συνθήκες.

Στο εσωτερικό της συμμαχίας, η γενική αίσθηση είναι ότι οι αμυντικές δυνατότητες του ΝΑΤΟ είναι επαρκείς για την αποστολή.  «Θα υπάρξουν πολλές συζητήσεις» μετά το περιστατικό στην Εσθονία, είπε ένας διπλωμάτης του ΝΑΤΟ που μίλησε ανώνυμα, «αλλά δεν υπήρχε η αίσθηση ότι μείναμε πίσω από τις εξελίξεις».

Υπάρχει μια συνεχιζόμενη συζήτηση για το αν θα πρέπει να αυστηροποιηθούν οι κανόνες των αποστολών εναέριας αστυνόμευσης του ΝΑΤΟ. «Οι συζητήσεις θα συνεχιστούν στο ΝΑΤΟ σχετικά με τα κατάλληλα μέτρα και τις απαντήσεις. Είναι σημαντικό η Ρωσία να αλλάξει συμπεριφορά», δήλωσε ανώτερος διπλωμάτης του ΝΑΤΟ.

Ανώτατοι αξιωματούχοι στην Εσθονία, τη Λιθουανία και την Τσεχία ζητούν πιο αποφασιστική αντίδραση την επόμενη φορά που η Ρωσία θα δοκιμάσει το ΝΑΤΟ, δηλαδή την κατάρριψη ρωσικών πολεμικών αεροσκαφών. «Πρέπει να αντιδράσουμε καταλλήλως, ενδεχομένως και με την κατάρριψη ρωσικών αεροσκαφών», είπε ο πρόεδρος της Τσεχίας, Petr Pavel.

Μιλώντας στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ την Τρίτη, ο πρόεδρος των ΗΠΑ ρωτήθηκε αν πιστεύει ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ θα μπορούσαν να καταρρίψουν ρωσικά αεροσκάφη που παραβιάζουν τον εναέριο χώρο τους. «Ναι, το πιστεύω», απάντησε.

Πώς θα μπορούσε το ΝΑΤΟ να αλλάξει τους κανόνες εμπλοκής;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αλλαγή των κανόνων εμπλοκής θα πρέπει να περάσει από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC), όπου οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ θα λαμβάνουν μια απόφαση βασισμένη σε συναίνεση, στηριζόμενοι σε στρατιωτικές συμβουλές και σε συζητήσεις με τον SACEUR Grynkewich.

Ωστόσο, από τότε που ξεκίνησε ο πλήρους κλίμακας πόλεμος στην Ουκρανία, ο SACEUR έχει μεγαλύτερη εξουσία να κάνει προσαρμογές χωρίς να χρειάζεται να περάσει από το NAC, για παράδειγμα, στέλνοντας περισσότερα πλοία ή αεροσκάφη σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

«Τα σχέδια άμυνας του ΝΑΤΟ ενεργοποιήθηκαν στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Αυτά τα σχέδια συνεχίζουν να προσαρμόζονται, κάτι που δίνει επίσης στον SACEUR σημαντική εξουσία σχετικά με το πώς χρησιμοποιεί τα μέσα και τις δυνάμεις», δήλωσε η Lungescu, η πρώην εκπρόσωπος Τύπου του ΝΑΤΟ.

Τι συνέβη την τελευταία φορά που μια χώρα του ΝΑΤΟ κατέρριψε ρωσικό αεροσκάφος;

Το 2015, η Τουρκία κατέρριψε ένα ρωσικό Sukhoi-24M κοντά στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας, μετά από παραβίαση του εναερίου χώρου διάρκειας 17 δευτερολέπτων και ύστερα από αρκετές προειδοποιήσεις.

Σημαντικό είναι ότι, ωστόσο, αυτό δεν ήταν μέρος αποστολής του ΝΑΤΟ, σε αντίθεση με το περιστατικό της Παρασκευής, αλλά υπό εθνική αρμοδιότητα. «Διέθεταν δική τους αεροπορία και πήραν την απόφαση εθνικά, ενημερώνοντας τους συμμάχους (με λεπτομέρειες) μόνο εκ των υστέρων. Αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματικό», είπε ο ανώτερος διπλωμάτης του ΝΑΤΟ που αναφέρθηκε παραπάνω.

Η Άγκυρα ενεργοποίησε το Άρθρο 4 του ΝΑΤΟ και αναπαρήγαγε τον ηχητικό συναγερμό στο NAC, το οποίο στη συνέχεια εξέδωσε δήλωση. Μετά από αυτό, η στρατιωτική συμμαχία βοήθησε την Τουρκία να παρακολουθεί τον εναέριο χώρο της με περισσότερα αεροσκάφη πρώιμης προειδοποίησης AWACS.

Σύμφωνα με τον Jaak Tarien της Εσθονίας, το περιστατικό είχε συνέπειες: η Μόσχα επέβαλε εμπορικές κυρώσεις στην Άγκυρα, και ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τελικά ζήτησε συγγνώμη. Ωστόσο, τα ρωσικά αεροσκάφη σταμάτησαν να πετούν μέσω τουρκικού εναερίου χώρου.

Διαφωνούν οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ

Οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ δυσκολεύονται να προχωρήσουν σε μια συντονισμένη αντίδραση στις παραβιάσεις του εναερίου χώρου από τη Ρωσία, με τους εταίρους της συμμαχίας να έρχονται ανοιχτά σε αντίθεση ο ένας με τον άλλο μέσα σε ώρες ή μέρες.

Την Τρίτη το βράδυ η Γερμανία προειδοποίησε για τους κινδύνους που συνεπάγεται η κατάρριψη ρωσικών αεροσκαφών, ενώ ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ σχεδόν ταυτόχρονα έδειξε ότι είναι ανοικτός σε πιο επιθετική στάση, υποστηριζόμενος από την Πολωνία και τα κράτη της Βαλτικής. Τη Δευτέρα, ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ απείλησε να καταρρίψει απειλές στον αέρα και δήλωσε ότι δεν υπάρχει «χώρος για συζήτηση» σχετικά με την πολιτική.

Η εναλλαγή των δηλώσεων αποκαλύπτει ανησυχητικές διαιρέσεις μέσα στη συμμαχία, καθώς ο Βλαντίμιρ Πούτιν δοκιμάζει την αποφασιστικότητά της. Μια σειρά περιστατικών, στα οποία ρωσικά αεροσκάφη διέσχισαν τον εναέριο χώρο συμμάχων του ΝΑΤΟ, έχει προκαλέσει ανησυχία κατά μήκος της ανατολικής πτέρυγας της συμμαχίας και πέρα από αυτήν.

Η Εσθονία αυτήν την εβδομάδα ζήτησε έκτακτες συναντήσεις στο ΝΑΤΟ και στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, αφού τρία ρωσικά μαχητικά πέρασαν για 12 λεπτά στον εναέριο χώρο της χώρας πάνω από τον Κόλπο της Φινλανδίας την Παρασκευή. Το περιστατικό συνέβη λίγες εβδομάδες αφότου ρωσικά drones είχαν παραβιάσει τον εναέριο χώρο της Πολωνίας και της Ρουμανίας.

Συνολικά, τα γεγονότα αυτά αυξάνουν την πίεση προς το ΝΑΤΟ να διαμορφώσει μια πειστική αντίδραση. Χωρίς ένα σαφές σχέδιο για το πώς να αντιδράσει, η συμμαχία θα δυσκολευτεί να διατηρήσει μια αξιόπιστη αποτροπή.

Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλους εταίρους, η Γερμανία προτείνει μια προσεκτική προσέγγιση. «Οι βιαστικές απαιτήσεις να ρίξουμε κάτι από τον ουρανό ή να κάνουμε μια μεγάλη επίδειξη δύναμης βοηθούν λιγότερο από οτιδήποτε άλλο αυτή τη στιγμή», είπε σε συνέντευξη Τύπου στο Βερολίνο την Τρίτη το βράδυ, μαζί με τον Σουηδό ομόλογό του, Pål Jonson. «Η ψυχραιμία δεν είναι δειλία και ούτε φόβος, αλλά ευθύνη απέναντι στη χώρα σας και στην ειρήνη στην Ευρώπη» πρόσθεσε.

Άλλοι σύμμαχοι ζητούν πιο αποφασιστική στάση για να στείλουν μήνυμα στο Κρεμλίνο. Ο πρόεδρος της Λετονίας, Edgars Rinkevics, κάλεσε την Τρίτη σε «επίδειξη δύναμης» από το ΝΑΤΟ ως αντίδραση στις ρωσικές παραβιάσεις αναφέρει το δημοσίευμα του Bloomberg.

«Πιστεύω ότι οι κανόνες εμπλοκής πρέπει επίσης να αναβαθμιστούν με τέτοιο τρόπο ώστε, αν η Ρωσία συνεχίσει, το άνοιγμα πυρός να αποτελεί μια εναλλακτική», δήλωσε σε συνέντευξή του στο Bloomberg TV.

Η στάση των ΗΠΑ

Ο Τραμπ, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη την Τρίτη, όταν ένας δημοσιογράφος τον ρώτησε αν υποστηρίζει ότι οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ μπορούν να καταρρίψουν ρωσικά αεροσκάφη που εισέρχονται στον εναέριο χώρο τους, απάντησε: «Ναι, το πιστεύω».

Ωστόσο, η θέση των ΗΠΑ παραμένει ασαφής. Ο Τραμπ αρνήθηκε να πει αν ο Λευκός Οίκος θα υποστήριζε το ΝΑΤΟ αν εμπλέκονταν ρωσικά αεροσκάφη πάνω από τον δικό του εναέριο χώρο, λέγοντας ότι «εξαρτάται από τις περιστάσεις», αλλά ότι «είμαστε πολύ ισχυροί απέναντι στο ΝΑΤΟ».

Το Κρεμλίνο αισθάνεται την πίεση από την πιο έντονη υποστήριξη του Τραμπ προς την Ουκρανία. Σε ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την Τρίτη, ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε ότι πιστεύει πως η Ουκρανία -με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης – είναι σε θέση όχι μόνο να αντισταθεί, αλλά και να ανακτήσει όλα τα εδάφη που κατέλαβε η Ρωσία από την εισβολή της το 2022 και ίσως ακόμη περισσότερα.

Η Μόσχα αντέδρασε, με τον εκπρόσωπο του Πούτιν, Dmitry Peskov, να δηλώνει ότι η χώρα διατηρεί την «ανθεκτικότητα και σταθερότητά» της. Το πιο σημαντικό είναι ότι ο Τραμπ παραμένει παρατηρητής στον πόλεμο με την Ουκρανία, σύμφωνα με πρόσωπο εξοικειωμένο με τις συζητήσεις του Κρεμλίνου.

ΤΟ ΒΗΜΑ