Το δημοσκοπικό αδιέξοδο της χώρας – Η απογοήτευση των πολιτών και η κατάρρευση των θεσμών .

Παρασκευή, 24 Οκτωβρίου, 2025

Μέχρι τώρα τα λέγαμε εμείς, τώρα, τα λένε κι άλλοι!!!

Γιώργος Γούλας

Στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών αποκαλύφθηκε το βάθος του θεσμικού αδιεξόδου που βιώνει η Ελλάδα. Ειδικοί και αναλυτές προειδοποίησαν για την επιτακτική ανάγκη υπερβάσεων

Το αίσθημα του «αδιεξόδου» στην κοινωνία, όπως προκύπτει από το σύνολο των δημοσκοπήσεων που είδαν το φως της δημοσιότητας το τελευταίο διάστημα, δεν είναι πλέον μια συγκυριακή αντίδραση, αλλά η αποτύπωση μιας δομικής κρίσης εμπιστοσύνης απέναντι στους βασικούς θεσμούς της Πολιτείας. Η συστηματική απαξίωση του Κοινοβουλίου, η κριτική δυσπιστία απέναντι στη Δικαιοσύνη και η συνολική απονομιμοποίηση των μηχανισμών λήψης αποφάσεων, συνθέτουν ένα περιβάλλον θεσμικής εξασθένησης που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση.

Αυτή η θεσμική φθορά κορυφώνεται με την κρίση πολιτικής συμμετοχής και αντιπροσώπευσης. Η απουσία διάθεσης των πολιτών να συμμετάσχουν στο πολιτικό γίγνεσθαι και η μη αναγνώριση του ρόλου του πολιτικού συστήματος ως σοβαρού και παραγωγικού, επιτείνουν την αίσθηση του τέλματος.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, που ξεκίνησε με ένα σύντομο απόσπασμα από παλαιότερη συζήτηση του Ευάγγελου Βενιζέλου με τον Διονύση Σαββόπουλο – τον μεγάλο τραγουδοποιό της μεταπολίτευσης, ο οποίος σημείωνε ότι έχει πίστη στις δυνάμεις του δυτικού πολιτισμού και ότι αυτός θα καταφέρει να υπερβεί τις κρίσεις που βιώνει – το πάνελ που εξέτασε τις κρίσιμες παραμέτρους του αδιεξόδου απαρτίστηκε από τους Ευάγγελο Βενιζέλο, Στράτο Φαναρά, Κώστα Κωστή, Ινώ Αφεντούλη, Παύλο Τσίμα και Ανδρέα Πετρουλάκη. Τον συντονισμό ανέλαβε η Νίκη Λυμπεράκη.

Ευάγγελος Βενιζέλος: «Τα πολιτικά συστήματα σε όλο τον δυτικό κόσμο δεν εφάπτονται με την κοινωνία τους»

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος επικέντρωσε την τοποθέτησή του στην ανάγκη ακριβούς διάγνωσης της κατάστασης, διευκρινίζοντας παράλληλα την αιχμή της προηγούμενης δήλωσής του. Ο ίδιος ξεκαθάρισε ότι «δεν είπα ότι η χώρα στερείται κυβέρνησης» και σημείωσε πως δεν αποκλείεται, παρά τις δημοσκοπικές δυσκολίες, να προκύψει εκ νέου μονοκομματική ή κυβέρνηση συνεργασίας με την ευθύνη της διαχείρισης των εθνικών πραγμάτων.

Ωστόσο, ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης τόνισε ότι «υπάρχει μια δυσκολία που απορρέει από τα αδιέξοδα», τονίζοντας ότι αυτή η δυσκολία μεταφράζεται σε «κρίση δημοκρατίας, ένα πρόβλημα λειτουργίας της δημοκρατίας».

Σύμφωνα με τον κ. Βενιζέλο, το πρόβλημα είναι ευρύτερο, καθώς «τα πολιτικά συστήματα σε όλο τον δυτικό κόσμο δεν εφάπτονται με την κοινωνία τους». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μη διαμορφώνονται οι αναγκαίες συναινέσεις, κάτι που γίνεται ορατό από τις δυσκολίες σε όλους τους τομείς, αρχής γενομένης από την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Ο κ. Βενιζέλος κατέληξε υπογραμμίζοντας ότι η χώρα βρίσκεται «μέσα σε έναν επισφαλή κόσμο που δεν ξέρει με ποιο διεθνοπολιτικό και διπλωματικό πρωτόκολλο πρέπει να κινηθεί». 

«Το γεγονός ότι δεν έχουμε διαμορφώσει αυτή την περίοδο τις προϋποθέσεις ενός καλόπιστου και έντιμου διαλόγου (με την Τουρκία) που να μπορεί να οδηγήσει σε κάποιες συναινέσεις με ανησυχεί»

Στη συνέχεια της ομιλίας του, ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος τόνισε ότι «ζούμε σε μια περίοδο δημοκρατικής κόπωσης». Διευκρίνισε, ωστόσο, ότι αυτή η κόπωση αφορά «ένα πολύ μικρό μέρος του πλανήτη, αυτό που έχουμε το ιστορικό πλεονέκτημα να ανήκουμε κι εμείς».

Ο ίδιος περιέγραψε τη δυτική συνταγματική δημοκρατία ως «πρόσφατο προϊόν της ιστορίας». Είναι «δημοκρατία αντιπροσωπευτική και ταυτόχρονα φιλελεύθερη», η οποία ολοκληρώνεται όταν έχουμε την ταύτιση δημοκρατίας και κράτους δικαίου. Όπως υπογράμμισε, αυτή η μεγάλη ανθρώπινη κατάκτηση αφορά μόνο το 1/10 των ανθρώπων που ζουν στη γη.

Κατά τον κ. Βενιζέλο, το προνομιακό τμήμα του πλανήτη, η Δύση, ζει την αυτοαμφισβήτησή της. Εξήγησε ότι αυτό που ξέραμε ως Δύση κλονίζεται, καθώς «κλονίζεται η κοινή μας αντίληψη για το τι σημαίνει φιλελεύθερη δημοκρατία, αφού η ευρωπαϊκή είναι διαφορετική από την αμερικανική». Τέλος, έθεσε το ζήτημα του ύφους της νέας αμερικανικής ηγεσίας, σημειώνοντας ότι «ο πρόεδρος των ΗΠΑ δεν αποδέχεται την ευθύνη της ηγεσίας της Δύσης παρά μόνο αν εκπληρωθούν πολύ βασικοί όροι που θέτει».

Καταληκτικά, εξέφρασε την ανησυχία του για τα ελληνοτουρκικά: «Το γεγονός ότι δεν έχουμε διαμορφώσει αυτή την περίοδο τις προϋποθέσεις ενός καλόπιστου και έντιμου διαλόγου που να μπορεί να οδηγήσει σε κάποιες συναινέσεις με ανησυχεί».

Στράτος Φαναράς: «Η ευρωπαϊκή δικαιοσύνη βρίσκεται μπροστά στην εμπιστοσύνη των πολιτών εν συγκρίσει με τους δικούς μας θεσμούς»

Ο Στράτος Φαναράς ανέλαβε να τεκμηριώσει δημοσκοπικά το θεσμικό αδιέξοδο, παρουσιάζοντας ενδιαφέροντα γραφήματα για την πορεία της κοινής γνώμης. Επισήμανε ότι ενώ με την έναρξη της πανδημίας καλλιεργήθηκε στους πολίτες η αίσθηση ότι η χώρα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, αυτό σταδιακά άρχισε να αλλάζει.

Σύμφωνα με τον αναλυτή, παρά τις διακυμάνσεις από μήνα σε μήνα, η ψαλίδα ανάμεσα στα αρνητικά και τα θετικά (για την πορεία της χώρας) διαρκώς ανοίγει εις βάρος των θετικών κρίσεων. Διαμορφώνεται έτσι ένα τοπίο με αρνητικό ισοζύγιο από το 2022 και εντεύθεν, όπου οι αρνητικές αξιολογήσεις αποκτούν ταχύ βηματισμό.

Σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση της κυβέρνησης, ο κ. Φαναράς σημείωσε ότι από το 2019, όπου η Νέα Δημοκρατία κέρδισε, υπήρξε μια περίοδος όπου οι θετικές αξιολογήσεις ξεκίνησαν με ηγεμονικό 68%, ωστόσο το ποσοστό αυτό σταδιακά συρρικνώνεται, με τις αρνητικές αξιολογήσεις να περνούν πάνω από τις θετικές στις αρχές του 2021. Το γενικό κλίμα, που τείνει να γίνεται όλο και πιο αρνητικό, έχει μια ισχυρή συσχέτιση και με την αξιολόγηση της κυβέρνησης.

Αναφορικά με την αξιωματική αντιπολίτευση, ο ίδιος τόνισε τη δραματική συρρίκνωση των θετικών αξιολογήσεων, οι οποίες από 26% τον Δεκέμβριο του 2024 βρίσκονται σήμερα μόλις στο 10%, υπολειπόμενες σημαντικά από τις επιδόσεις της κυβέρνησης.
Αυτό το κλίμα, σύμφωνα με τον κ. Φαναρά, διαμορφώνει ένα πλειοψηφικό αίτημα πολιτικής αλλαγής, καθώς 62% των πολιτών την απαιτεί, με μόλις το 37% να επικεντρώνεται στην πολιτική σταθερότητα.

Σχετικά με την εμπιστοσύνη σε σημαντικούς θεσμούς, ο κ. Φαναράς κατέδειξε ότι την πρωτοκαθεδρία διαχρονικά έχουν οι Ένοπλες Δυνάμεις με πολύ μεγάλη διαφορά εν συγκρίσει με άλλους θεσμούς. Ακολουθούν η Αστυνομία, η Εκκλησία, οι Ανεξάρτητες Αρχές, η Δικαιοσύνη, οι Τράπεζες και στο τέλος τα ΜΜΕ. Ο ίδιος υπογράμμισε, επίσης, πως είναι κρίσιμο το πρόβλημα της διαφθοράς ως πρόβλημα πολιτικών διαστάσεων, καθώς αποτυπώνεται στο γεγονός ότι αυτή τη στιγμή η ευρωπαϊκή δικαιοσύνη βρίσκεται μπροστά στην εμπιστοσύνη των πολιτών εν συγκρίσει με τους δικούς μας θεσμούς.

Αξιοσημείωτο είναι τέλος, όπως σημείωσε, ότι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κερδίζει σταδιακά θετικές εντυπώσεις στα μάτια της κοινής γνώμης με ποσοστό 34%, γεγονός που οφείλεται στην πρόσφατη εμπλοκή του για την ειρήνευση στη Γάζα, μια εντύπωση όμως που κατά πάσα πιθανότητα έχει συγκυριακά χαρακτηριστικά.

Ανδρέας Πετρουλάκης: «Ακατανόητη η τροπολογία για τον Άγνωστο Στρατιώτη. Αυτές οι πρωτοβουλίες λαμβάνονται επειδή η κυβέρνηση επιχειρεί εδώ και δύο χρόνια να ισοφαρίσει με τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών»

Ο γελοιογράφος Ανδρέας Πετρουλάκης έδωσε μια πιο πολιτισμική και κοινωνική διάσταση στο αδιέξοδο, συνδέοντάς το με την ιστορική διαίρεση του 2015. Ο κ. Πετρουλάκης υποστήριξε ότι «κάτω από το δέρμα της ελληνικής κοινωνίας υπάρχει ένα «υδατογράφημα» που είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος».

Ο ίδιος όρισε τους «αδιαπραγμάτευτα φιλοευρωπαίους Έλληνες» σε ποσοστό κάτω από 40%, ενώ το υπόλοιπο 60% το χαρακτήρισε ως εκείνους που κυμαίνονται στους αντισυστημικούς, ευρωσκεπτικιστές, ακραίους χώρους.

Σύμφωνα με τον κ. Πετρουλάκη, σε φάσεις όξυνσης και πόλωσης, όπως η σημερινή, επανερχόμαστε σε αυτό το «υδατογράφημα». Για αυτόν τον λόγο, παρατηρείται ότι τα «συγκοινωνούντα δοχεία» του φιλοευρωπαϊκού χώρου, δηλαδή η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ, δεν εμπλουτίζονται• όταν ανεβαίνει το ένα κόμμα, κατεβαίνει το άλλο. Αυτή η στεγανοποίηση του φιλοευρωπαϊκού πόλου εκφράζει και τη ρίζα του σημερινού πολιτικού αδιεξόδου.

Τέλος, ο κ. Πετρουλάκης χαρακτήρισε «ακατανόητη» την τροπολογία για τον Άγνωστο Στρατιώτη, σχολιάζοντας ότι τέτοιες πρωτοβουλίες λαμβάνονται επειδή η κυβέρνηση επιχειρεί «εδώ και δύο χρόνια να ισοφαρίσει την πρωτοβουλία με τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών», παίρνοντας κατά καιρούς «ακατανόητες τροπολογίες».

Κώστας Κωστής: «Η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα από άποψη κοινωνικού κεφαλαίου, πόσο δηλαδή στενές σχέσεις μπορούμε να έχουμε με τον διπλανό μας»

Ο ιστορικός Κώστας Κωστής έδωσε έμφαση στις δομικές αδυναμίες της ελληνικής κοινωνίας. Ξεκίνησε με την παραδοχή ότι «η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα από άποψη κοινωνικού κεφαλαίου», μετρώντας δηλαδή το πόσο στενές σχέσεις και εμπιστοσύνη μπορούμε να έχουμε με τον διπλανό μας. Αυτό, όπως εξήγησε, «εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τις εντάσεις που πολύ εύκολα δημιουργούνται στη χώρα σε όλους τους τομείς».

Ο κ. Κωστής τόνισε πως δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι «το πολιτικό προσωπικό δεν έχει καμία επαφή με την καθημερινή πραγματικότητα», ενώ επισήμανε ότι η ελληνική πολιτική λειτουργεί αυστηρά με τον εκλογικό κύκλο.

Το κεντρικό πρόβλημα, κατά την άποψή του, είναι ότι «μας λείπει η γραφειοκρατία, η δημόσια διοίκηση που να μπορεί ανεξάρτητα από το πολιτικό προσωπικό να επιλύει βασικά προβλήματα που έχει η χώρα». Το γεγονός ότι δεν μπορούν να βρεθούν λύσεις σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, οικονομίας και εκπαίδευσης, σημαίνει πως αυτά απαιτούν μακροχρόνιες δράσεις και μια δημόσια διοίκηση ικανή να τις αντιμετωπίσει. Ως παράδειγμα, ανέφερε το Βέλγιο, το οποίο λειτουργούσε για πάνω από έναν χρόνο χωρίς κυβέρνηση λόγω της ισχυρής δημόσιας διοίκησης, κάτι που συμβαίνει τώρα και στη Γαλλία.

Ο κ. Κωστής κατέληξε τονίζοντας ότι η κρίση διακυβέρνησης που βιώνει η χώρα θα αμβλυνθεί μόνο αν γίνουν οι κατάλληλες μεταρρυθμίσεις. Μακροπρόθεσμα, απαιτούνται μεγάλες αλλαγές, ιδίως στον χώρο της κοινωνικής δικαιοσύνης και της φορολογίας.

Ινώ Αφεντούλη: «Τα σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν αντιλήφθηκαν ότι αν δεν ανταποκρίνονταν στην ελπίδα που τους έφερε στην εξουσία, αυτή θα μετατρεπόταν σε οργή»

Η Ινώ Αφεντούλη τοποθέτησε την ελληνική κρίση σε ένα ευρύτερο διεθνές πλαίσιο, υποστηρίζοντας ότι «το φαινόμενο της αποδοκιμασίας προς το πολιτικό σύστημα είναι πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο».

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, αυτό το ρεύμα αποδοκιμασίας της πολιτικής ελίτ έφερε τον Τραμπ στην εξουσία, τόσο την πρώτη όσο και τη δεύτερη φορά. Παρόλα αυτά, όπως σημείωσε, στην Αμερική δεν παρατηρείται αποσταθεροποίηση, καθώς «το σύστημα έχει σταθεροποιηθεί», ανεξαρτήτως της ασκούμενης κριτικής.

Μεγάλη βαρύτητα έδωσε στο παράδειγμα της Γαλλίας, χώρας με δημοκρατικούς θεσμούς, όπου μια έρευνα της Le Monde έδειξε ότι το 81% των ερωτηθέντων απάντησε πως «το δημοκρατικό σύστημα δεν λειτουργεί σωστά». Η εφημερίδα κάνει λόγο για «ακραία δεξιοποίηση του πολιτικού σκηνικού», καθώς το κόμμα που συγκεντρώνει σχετική πλειοψηφία είναι της Λεπέν. Η κ. Αφεντούλη συνέδεσε αυτό το εύρημα με την Ελλάδα, υπογραμμίζοντας ότι «αυτό ισχύει και σε εμάς, όταν οι Ένοπλες Δυνάμεις και η Αστυνομία έχουν τη μεγαλύτερη εμπιστοσύνη των πολιτών», υπονοώντας τη στροφή προς θεσμούς τάξης και ασφάλειας.

Τέλος, η κ. Αφεντούλη εντόπισε την αφετηρία της κρίσης που βιώνουμε μετά τη χρηματιστηριακή κρίση του 2008. Εξήγησε ότι τις προηγούμενες δεκαετίες επικρατούσε ένα «ευφορικό κλίμα» και κυβερνούσαν σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης). Αυτά τα κόμματα «δεν αντιλήφθηκαν ότι αν δεν ανταποκρίνονταν στην ελπίδα που τους έφερε στην εξουσία, αυτή θα μετατρεπόταν σε οργή». Αυτό που παρατηρούμε σήμερα είναι ο εκφυλισμός αυτής της κατάστασης, με μια στροφή προς μία άλλη πολιτική κατεύθυνση.

Παύλος Τσίμας: «Στην Ελλάδα, το 61% των πολιτών δηλώνει ότι δεν εμπιστεύεται ούτε την κυβέρνηση ούτε την αντιπολίτευση. Αυτό δείχνει ότι, ενώ είμαστε μέρος ενός παγκόσμιου κύματος, εδώ το βιώνουμε στα άκρα»

Ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας έκλεισε τις τοποθετήσεις, εστιάζοντας στην παγκόσμια τάση της «πραγματικής υποχώρησης της δημοκρατίας».

Σημείωσε ότι από το 2017 έως το 2024, σταθερά στις 97 από τις 174 χώρες που παρακολουθεί ο σχετικός δείκτης, παρατηρείται μεγάλη υποχώρηση της ποιότητας και της λειτουργίας της δημοκρατίας.
Ιδιαίτερα ανησυχητικό χαρακτήρισε το γεγονός ότι «στους νέους, η συμπάθεια προς τη δημοκρατία είναι δέκα με δεκαπέντε μονάδες κάτω από αυτή που είναι ήδη χαμηλά στον γενικό πληθυσμό». Πρόσθεσε δε, ότι μερικές φορές «αισθάνεσαι ότι ζούμε τα ’60s από την ανάποδη».

Ο κ. Τσίμας αναφέρθηκε, τέλος, σε πρόσφατη έρευνα αμερικανικής εταιρείας ερευνών για την εμπιστοσύνη στα πολιτικά κόμματα, σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση παγκοσμίως, με το 61% των ερωτηθέντων να απαντά ότι «δεν εμπιστεύομαι ούτε την κυβέρνηση ούτε την αντιπολίτευση». Η Γαλλία βρίσκεται στη δεύτερη θέση με 41%. Κατέληξε με τη διαπίστωση ότι «μάλλον είμαστε μέρος ενός κύματος που συμβαίνει εκεί έξω, αλλά εδώ το βιώνουμε στα άκρα».  ΤΟ ΒΗΜΑ