Καρκίνος εντέρου: Ο ένοχος για την αύξηση εμφάνισης της νόσου

                                                                                                        Κυριακή, 18 Μαΐου, 2025

Θεοδώρα Ν. Τσώλη

Μια τοξίνη που παράγεται από στελέχη ενός κοινού βακτηρίου προκαλεί, ήδη από την παιδική ηλικία, βλάβες στο DNA, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση καρκίνου σε άτομα ακόμη και κάτω των 40 ετών

Αποτελεί ένα σύγχρονο ιατρικό μυστήριο το γεγονός ότι ο καρκίνος του παχέος εντέρου που εθεωρείτο νόσος των ηλικιωμένων, εμφανίζει πλέον κατακόρυφη αύξηση στα άτομα κάτω των 50 ετών σε ολοένα και περισσότερες χώρες. Σύμφωνα δε με τους ειδικούς, προβλέπεται ότι θα αποτελεί την κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο στους νεαρούς ενηλίκους ως το 2030.

Είναι επόμενο λοιπόν να αναζητούνται πειστικές απαντήσεις για ένα «ιατρικό μυστήριο» που έχει αντίκτυπο σε εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Μια τέτοια πειστική απάντηση πιστεύει ότι ανακάλυψε διεθνής ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο (UCSD), όπως ανέφερε προσφάτως στο επιστημονικό περιοδικό «Nature».

Πρόκειται για μια απάντηση… μικροβιακής φύσεως – αφορά μια τοξίνη που παράγεται από ορισμένα επιβλαβή στελέχη του βακτηρίου E.coli, το οποίο αποτελεί έναν από τους κύριους «κατοίκους» της χλωρίδας του ανθρώπινου εντέρου. Η τοξίνη αυτή που ονομάζεται κολιβακτίνη (colibactin) φαίνεται ότι… βλάπτει σοβαρά το DNA των κυττάρων του εντέρου και μάλιστα εξ απαλών ονύχων.

Πρώιμες γονιδιακές αλλοιώσεις

Οπως εξηγεί στο ΒΗΜΑ-Science o πρώτος συγγραφέας της νέας μελέτης, επικεφαλής της Ομάδας Ψηφιακής Γενωμικής στο Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο για τον Καρκίνο της Ισπανίας (CNIO) Μάρκος Ντίαζ, «προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει ότι η συγκεκριμένη τοξίνη που παράγεται από στελέχη του E.coli, πιθανώς και από άλλα βακτήρια του εντέρου, κάτι που διερευνάται αυτή τη στιγμή, μπορεί να προκαλέσει διακριτές βλάβες στο DNA των εντερικών κυττάρων που είναι δύσκολο να »επιδιορθωθούν» και οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο του εντέρου χρόνια αργότερα. Από τις μελέτες αυτές είχε προκύψει ότι ως και το 15% των καρκίνων του παχέος εντέρου συνδέονται με την κολιβακτίνη».

Η νέα μελέτη έρχεται να επιβεβαιώσει και με το παραπάνω τις επιθετικές διαθέσεις της βακτηριακής αυτής τοξίνης προς το ανθρώπινο έντερο. Οπως συγκεκριμένα έδειξε για πρώτη φορά, η έκθεση στην κολιβακτίνη από την παιδική ηλικία (για την ακρίβεια μέχρι τα 10 έτη) αφήνει βαριά «γενετική υπογραφή» στα κύτταρα του εντέρου αυξάνοντας τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου πριν από την ηλικία των 40 ετών.

Για να καταλήξουν στο ανησυχητικό αυτό συμπέρασμα οι ερευνητές ανέλυσαν 981 γονιδιώματα καρκίνου του παχέος εντέρου από ασθενείς σε 11 χώρες (η Ελλάδα δεν περιλαμβανόταν), ορισμένοι εκ των οποίων εμφάνισαν τη νόσο σε νεαρή ηλικία ενώ άλλοι σε προχωρημένη ηλικία. Οπως προέκυψε από την ανάλυση, η τοξίνη φάνηκε να αφήνει πίσω της συγκεκριμένα μοτίβα γονιδιακών μεταλλάξεων τα οποία εντοπίζονταν 3,3 φορές συχνότερα στους ασθενείς που νόσησαν νέοι (πριν από τα 40 χρόνια τους) από καρκίνο του παχέος εντέρου σε σύγκριση με όσους διαγνώστηκαν με τη νόσο μετά τα 70 έτη τους – συγκεκριμένα πάνω από το 50% των όγκων ασθενών που είχαν νοσήσει σε πιο μικρή ηλικία έφεραν τη «γονιδιακή υπογραφή» της έκθεσης στην τοξίνη στα κύτταρά τους.

Πιθανοί τρόποι έκθεσης

Το «καυτό» ερώτημα είναι βέβαια πώς ακριβώς εκτίθεται κάποιος – και δη από μικρή ηλικία – στην τοξίνη αυτή και αν υπάρχει τρόπος πρόληψης της έκθεσης στον βακτηριακό «εχθρό». Αυτό ακριβώς το ερώτημα θέτουμε και στον κύριο συγγραφέα της μελέτης Λουντμίλ Αλεξάντροφ, καθηγητή στο Τμήμα Εμβιομηχανικής και στο Τμήμα Κυτταρικής και Μοριακής Ιατρικής στο UCSD.

«Παρότι δεν έχουμε ακόμη ξεκάθαρες απαντήσεις, τα ευρήματά μας, τα οποία βασίστηκαν σε εξελικτική γονιδιωματική ανάλυση, μαρτυρούν ότι η καταστρεπτική δράση της τοξίνης ξεκινά από την παιδική ηλικία – οι αρχικές μεταλλάξεις στο DNA που εντοπίσαμε και οι οποίες οδηγούν στη δημιουργία όγκων εμφανίζονταν κατά τα πρώτα δέκα έτη της ζωής. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής τις τελευταίες δεκαετίες πιθανότατα προδιαθέτουν περισσότερα παιδιά στο να έχουν στο έντερό τους μεγαλύτερη «αφθονία» βακτηριακών στελεχών που παράγουν κολιβακτίνη – υποθέτουμε ότι η χρήση αντιβιοτικών από νωρίς στη ζωή, η αυξημένη κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων, η μείωση της κατανάλωσης φυτικών ινών από τα παιδιά, τα αυξημένα ποσοστά καισαρικών τομών, η μείωση του θηλασμού αλλά και το γεγονός ότι τα παιδιά πηγαίνουν από πολύ μικρά σε βρεφονηπιακούς σταθμούς όπου διευκολύνεται η μετάδοση μικροβίων σε μια κρίσιμη αναπτυξιακή φάση τους, αποτελούν πιθανούς παράγοντες που κάνουν τη «ζυγαριά» να γέρνει προς την εμφάνιση επικίνδυνων στελεχών βακτηρίων στο έντερο νωρίς στη ζωή».

Πρόληψη και διαχείριση

Ο καθηγητής Αλεξάντροφ και οι συνεργάτες του σχεδιάζουν, όπως ο ίδιος μας πληροφορεί, να αναπτύξουν μέσα στα επόμενα χρόνια ένα μη επεμβατικό τεστ κοπράνων, το οποίο θα προσδιορίζει ποια άτομα έχουν εκτεθεί σε βακτήρια που παράγουν κολιβακτίνη.

Πότε θα ήταν ιδεατό να γίνεται μια τέτοια εξέταση; Σύμφωνα με τον δρα Ντίαζ, «στόχος είναι να εντοπίζονται τα άτομα με αυξημένο κίνδυνο για πρώιμο καρκίνο του εντέρου προτού καν η νόσος κάνει την εμφάνισή της. Θα ήταν λοιπόν λογικό να γίνεται μια τέτοια εξέταση πιθανώς στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία».

Και αν κάποιος αποδειχθεί ότι όντως αντιμετωπίζει κίνδυνο, θα υπάρχουν προληπτικές στρατηγικές ώστε να μειώσει όσο το δυνατόν περισσότερο τις πιθανότητες νόσησης. «Για παράδειγμα, στοχευμένα προβιοτικά ή πρεβιοτικά τα οποία θα προσφέρουν ισορροπία στο μικροβίωμα του εντέρου ή η υιοθέτηση ειδικής διατροφής θα αποτελούν »ασπίδα» για τα άτομα που έχει »σημαδέψει» η τοξίνη» σημειώνει ο καθηγητής Αλεξάντροφ και συμπληρώνει ότι τα καινούργια ευρήματα αλλάζουν συνολικά τη θεώρησή μας για τον καρκίνο. «Δείχνουν ότι διαφορετικοί καρκίνοι – είναι χαρακτηριστικό ότι διερευνούμε τον ρόλο της κολιβακτίνης και σε άλλους καρκίνους όπως του στόματος – μπορεί να έχουν τη ρίζα τους σε περιβαλλοντικούς ή μικροβιακούς παράγοντες στους οποίους οι άνθρωποι εκτίθενται πολύ πριν από την ενήλικη ζωή τους, πιθανώς ακόμη και στα πρώτα χρόνια τους. Η νέα αυτή οπτική του καρκίνου μπορεί να οδηγήσει σε πραγματική πρόληψη, στη σωτηρία πολύ περισσότερων ζωών». Διότι η σωτηρία κάθε ζωής (φανταστείτε εκατομμυρίων) είναι πολύ μεγάλο πράγμα…

Πλήγμα στο ερευνητικό πρόγραμμα

Η ερευνητική ομάδα στην οποία συμμετέχουν επίσης πολλά και σημαντικά κέντρα, όπως το βρετανικό Ινστιτούτο Sanger και ο Διεθνής Οργανισμός για την Ερευνα στον Καρκίνο (IARC), καθώς και ένα τεράστιο δίκτυο νοσοκομείων ανά τον κόσμο, έχει διά στόματος του δρος Αλεξαντρόφ στα άμεσα σχέδιά της να επιβεβαιώσει τα ευρήματά της σε ακόμη μεγαλύτερο αριθμό ασθενών από περισσότερες χώρες προκειμένου να φθάσει στον στόχο της ανάπτυξης αποτελεσματικών μη παρεμβατικών τεστ πρόληψης του πρώιμου καρκίνου του παχέος εντέρου. Ωστόσο το σημαντικό αυτό ερευνητικό έργο κινδυνεύει καθώς χρηματοδοτείται, εκτός από το Cancer Research UK, και από το Εθνικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο των ΗΠΑ.

«Εάν οι περικοπές στη χρηματοδότηση των αμερικανικών Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας έχουν αντίκτυπο στη συνέχιση της έρευνάς μας, τότε θα επέλθει ένα, κατά τη γνώμη μου, σημαντικό πλήγμα στην έρευνα για τον καρκίνο, όχι μόνο σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ αλλά ολόκληρο τον κόσμο» υπογραμμίζει ο καθηγητής του UCSD και προσθέτει ότι «μέχρι τώρα η χρηματοδότησή μας ήταν αυτή που επέτρεψε τη συνεργασία τόσων ερευνητών του καρκίνου από όλο τον κόσμο, την ανάλυση μεγάλων βάσεων δεδομένων από δείγματα ασθενών σε πλήθος χωρών. Μόνο τέτοιες συνεργασίες και τέτοια δεδομένα καθιστούν δυνατές τέτοιες ανακαλύψεις».

ΤΟ ΒΗΜΑ