Ο Ελληνας που ζωγράφισε το Καπιτώλιο

Τετάρτη, 12 Φεβρουαρίου, 2025

Ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης με καταγωγή από τα Φιλιατρά φιλοτέχνησε την «Αποθέωση του Ουάσιγκτον», ο πρώτος πρεσβευτής της Ελλάδας στις ΗΠΑ και η «παραφρονούσα μούσα» του Ουόλτ Ουίτμαν

Η «Αποθέωση του Ουάσιγκτον», ζωγραφισμένη το 1865, στον θόλο της Ροτόντας. Η νωπογραφία του Κωνσταντίνου Μπρουμίδη απεικονίζει τον πρώτο πρόεδρο των ΗΠΑ να αναδύεται προς τους ουρανούς, περιβαλλόμενος από συμβολικές μορφές, όπως η Ελευθερία και η Νίκη.

*Σταύρος Δήμας

Καθώς παρακολουθούσα την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ στη Ροτόντα του Καπιτωλίου, όπου μεταφέρθηκε λόγω του ψύχους από τον αρχικά προγραμματισμένο εξωτερικό χώρο, θυμήθηκα, με λίγη νοσταλγία, την πρώτη μου επίσκεψη εκεί, πριν από 55 χρόνια. Μοιράζομαι, λοιπόν, μαζί σας ένα απόσπασμα από τις αναμνήσεις μου εκείνης της εποχής.

Τον Απρίλιο του 1969, η Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης διοργάνωσε μια εκπαιδευτική εκδρομή στην Ουάσιγκτον για τους ξένους μεταπτυχιακούς φοιτητές, ανάμεσά τους και εμένα, με σκοπό να τους προσφέρει μια άμεση και βιωματική κατανόηση του αμερικανικού πολιτικού και νομικού συστήματος.

Η Ουάσιγκτον μας υποδέχθηκε στο απόγειο της ομορφιάς της. Την άνοιξη η πόλη ακτινοβολεί με ζωηρά χρώματα και δέντρα σε πλήρη άνθηση, έτοιμη να αποκαλύψει τις πτυχές της ιστορίας και της εξουσίας που συνδυάζονται εδώ με μοναδικό τρόπο.

Το πρόγραμμά μας, επιμελώς σχεδιασμένο, προσέφερε μια συνοπτική εξερεύνηση των μνημείων και των θεσμών που αφηγούνται την ιστορία της Αμερικής με εντυπωσιακό, αν και συχνά υπερβολικό, ύφος. Μεταξύ αυτών, βέβαια, το Καπιτώλιο.

Ο Ελληνοϊταλός ζωγράφος Κωνσταντίνος Μπρουμίδης εργάστηκε στο Καπιτώλιο από το 1855 έως τον θάνατό του το 1880. Η εικαστική συμβολή του στον ναό της αμερικανικής δημοκρατίας ήταν μεγάλη, ωστόσο είχε εντελώς ξεχαστεί για 70 χρόνια. Ακόμη και ο τάφος του παρέμενε άγνωστος, μέχρι που εντοπίστηκε το 1952 στο νεκροταφείο Γκλένγουντ της Ουάσιγκτον.

Θερμή υποδοχή

Επισκεφθήκαμε το γραφείο στο Καπιτώλιο του Κόγκρεσμαν Εντ Κοτς, ο οποίος είχε πρόσφατα εκλεγεί αντιπρόσωπος της περιοχής του Μανχάταν, που περιελάμβανε το Γκρίνουιτς Βίλατζ. Ο Κοτς, απόφοιτος της Νομικής Σχολής του NYU και μετέπειτα δήμαρχος της Νέας Υόρκης, δεν ήταν παρών, αλλά μας υποδέχθηκαν θερμά οι συνεργάτες του.

Μετά την υποδοχή, μας οδήγησαν σε μια διπλανή αίθουσα, όπου απάντησαν σε ερωτήσεις και μας ενημέρωσαν για τις λειτουργίες του Καπιτωλίου, το οποίο στεγάζει τα δύο νομοθετικά σώματα των ΗΠΑ: τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Η Γερουσία, αποτελούμενη από δύο μέλη από κάθε πολιτεία, εξασφαλίζει την ισότιμη εκπροσώπηση όλων των πολιτειών, ανεξαρτήτως μεγέθους ή πληθυσμού, ενώ η Βουλή των Αντιπροσώπων, με μέλη που εκλέγονται αναλογικά με τον πληθυσμό, αποτυπώνει άμεσα τη λαϊκή βούληση.

Η συνεργασία αυτών των δύο σωμάτων είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση της αμερικανικής νομοθεσίας, διασφαλίζοντας την ισορροπία της εξουσίας και τη δημοκρατική διαδικασία. Η συζήτηση αυτή ενίσχυσε την κατανόησή μας για το αμερικανικό πολιτικό σύστημα και τον ρόλο των εκλεγμένων αντιπροσώπων.

Το τρενάκι

Μετά τη συζήτηση κατεβήκαμε στο υπόγειο, κατευθυνόμενοι προς τα τούνελ που συνδέουν τα κτίρια του Καπιτωλίου. Αυτοί οι διάδρομοι, μαζί με έναν μικρό υπόγειο σιδηρόδρομο, προσφέρουν έναν πρακτικό και ασφαλή τρόπο για τα μέλη του Κογκρέσου και το προσωπικό να μετακινούνται μεταξύ των κτιρίων, χωρίς να χρειάζεται να βγαίνουν έξω. Παρά τις ελπίδες ορισμένων, η πρόσβασή μας στο τρενάκι δεν ήταν εφικτή, προκαλώντας την απογοήτευσή τους, αφού έχασαν την πολυπόθητη εμπειρία να μετακινηθούν μερικές εκατοντάδες μέτρα με αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο.

Κατεβήκαμε στο υπόγειο, στα τούνελ που συνδέουν τα κτίρια του Καπιτωλίου. Διασχίζοντας αυτά τα αθέατα μονοπάτια, νιώθαμε πως συμμετέχουμε σε μια σιωπηλή, σχεδόν συνωμοτική πλευρά της πολιτικής ζωής.

Ωστόσο, ο περίπατός μας μέσα στο τούνελ αποδείχθηκε πολύ πιο ενδιαφέρων. Διασχίζοντας αυτά τα αθέατα μονοπάτια, νιώθαμε πως συμμετέχουμε σε μια σιωπηλή, σχεδόν συνωμοτική πλευρά της πολιτικής ζωής. Ενώ περπατούσαμε, υπήρχε η αίσθηση ότι ανά πάσα στιγμή θα μπορούσαμε να συναντήσουμε κάποιον γνωστό πολιτικό που επίσης δεν είχε επιβιβαστεί στο τρενάκι. Η πορεία μας ήταν σύντομη, λιγότερο από 15 λεπτά, μέχρι τη Ροτόντα. Μικρή διαδρομή, αλλά γεμάτη ατμόσφαιρα και προσδοκίες!

Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, πρώτος πρέσβης της Ελλάδας στις Ηνωμένες Πολιτείες, συνάντησε το 1867 στην Ουάσιγκτον τον Κωνσταντίνο Μπρουμίδη και αναγνώρισε το ταλέντο του. «…μεταξύ των δύο εκτείνεται μέγας κυκλωτερής πρόδομος θολωτός, ου την κορυφήν του θόλου εκόσμησε δι’ ωραίου γραφικού συμπλέγματος ο εν Ρώμη ανατραφείς Ελλην Βρωμίδης», γράφει στα απομνημονεύματά του.

Αποτύπωση σημαντικών γεγονότων

Η Ροτόντα του Καπιτωλίου αποτελεί τον αρχιτεκτονικό κόμβο που συνδέει τη Βουλή των Αντιπροσώπων με τη Γερουσία. Ωστόσο, δεν είναι μόνο ένα πέρασμα ή ένας τόπος επίσκεψης. Είναι επίσης ένας χώρος όπου η τέχνη και η Ιστορία συναντώνται και συνυφαίνονται.

Κατά την περιήγησή μας στο κέντρο της Ροτόντας παρατηρούσαμε τα σπουδαία έργα τέχνης που την κοσμούν, όπως τις οκτώ μεγάλες ελαιογραφίες από διαφόρους καλλιτέχνες, οι οποίες αναπαριστούν ξεχωριστά επεισόδια της αμερικανικής Ιστορίας.

Στον θόλο της Ροτόντας, η «Αποθέωση του Ουάσιγκτον», ζωγραφισμένη το 1865, είναι μια φαντασμαγορική προσπάθεια να αποδοθεί η αμερικανική αυτοπεποίθηση σε στυλ… θεϊκής ανύψωσης. Η νωπογραφία αυτή απεικονίζει τον πρώτο πρόεδρο της χώρας να αναδύεται προς τους ουρανούς, περιβαλλόμενος από συμβολικές μορφές, όπως η Ελευθερία και η Νίκη.

Η Ροτόντα αποτελεί τον αρχιτεκτονικό κόμβο που συνδέει τη Βουλή των Αντιπροσώπων με τη Γερουσία. Ωστόσο, δεν είναι μόνο ένα πέρασμα. Είναι ένας χώρος όπου η τέχνη και η Ιστορία συναντώνται και συνυφαίνονται.

Ο συνοδός μας εξήγησε ότι είναι έργο του Κωνσταντίνου Μπρουμίδη, ενός Ελληνοϊταλού ζωγράφου άγνωστου μέχρι τότε σε μένα, αν και το όνομά του ηχούσε ελληνικό. Αργότερα έμαθα ότι ο πατέρας του ήταν από τα Φιλιατρά!

Ο Μπρουμίδης εργάστηκε στο Καπιτώλιο από το 1855 έως τον θάνατό του το 1880 και συνέβαλε σημαντικά στη διακόσμηση του κτιρίου. Οι τοιχογραφίες του στη Ροτόντα αποτυπώνουν με γλαφυρότητα σημαντικά γεγονότα που διαμόρφωσαν την Ιστορία της Αμερικής, από την άφιξη του Κολόμβου έως την πρώτη πτήση των αδελφών Ράιτ.

Επιπλέον, έργα του κοσμούν πολλές αίθουσες επιτροπών και τους διαδρόμους που συνδέουν τη Γερουσία με τη Ροτόντα. Εκεί παρουσιάζονται σκηνές από την αμερικανική Ιστορία, μυθολογία και φυσική ιστορία, σε συνδυασμό με περίτεχνα διακοσμητικά μοτίβα. Αυτοί οι διάδρομοι, γνωστοί σήμερα ως «Διάδρομοι Μπρουμίδη», ονομάστηκαν έτσι προς τιμήν του καλλιτέχνη, και σε έναν από αυτούς υπάρχει και η προτομή του. Αξιοσημείωτο είναι ότι για 70 χρόνια είχε εντελώς ξεχαστεί η συμβολή του!

Ο σπουδαιότερος Αμερικανός ποιητής του 19ου αιώνα Ουόλτ Ουίτμαν εργαζόταν στο αμερικανικό υπουργείο Δικαιοσύνης, όπου μια μέρα συνάντησε τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή. Στα απομνημονεύματά του ο Ραγκαβής περιέγραψε τον Ουίτμαν ως υπάλληλο που αυτοαποκαλείτο ποιητής και έγραφε «παραδοξολογήματα».

Ραγκαβής και Ουίτμαν

Ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης είχε ξεχαστεί στην Αμερική. Ακόμη και ο τάφος του παρέμεινε άγνωστος για 72 χρόνια, μέχρι που εντοπίστηκε το 1952 στο νεκροταφείο Γκλένγουντ της Ουάσιγκτον. Στην Ελλάδα δεν τον ήξεραν. Μια γρήγορη αναζήτηση στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια και στην Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη της δεκαετίας του 1930 δείχνει ότι δεν υπάρχει καμία αναφορά στο όνομα Μπρουμίδης ή Βρωμίδης.

Κι όμως, 100 χρόνια πριν, το 1867 (ή, ακριβέστερα, 102 χρόνια πριν από το ταξίδι των φοιτητών), ο πρώτος πρέσβης της Ελλάδας στις Ηνωμένες Πολιτείες, Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, συνάντησε τον Μπρουμίδη και αναγνώρισε το ταλέντο του.

Ο Ραγκαβής, καθηγητής Αρχαιολογίας, ποιητής, συγγραφέας, πολιτικός και διπλωμάτης, κατέγραψε στα απομνημονεύματά του τις επισκέψεις που πραγματοποίησε κατά την παραμονή του στην Ουάσιγκτον. Οι επισκέψεις αυτές θυμίζουν αντίστοιχες που πραγματοποιήσαμε κι εμείς έναν αιώνα αργότερα.

Ο Ραγκαβής επισκέφθηκε τον Λευκό Οίκο, το Σμιθσόνιο Μουσείο και το Καπιτώλιο, όπου θαύμασε τις τοιχογραφίες που δημιουργούνταν τότε, συμπεριλαμβανομένης της «Αποθέωσης του Τζορτζ Ουάσιγκτον» στον θόλο της Ροτόντας.

Περιγράφει τη συνάντησή του με τον ζωγράφο αυτών των έργων, τον οποίο αποκαλεί «Βρωμίδη», μια συνάντηση που κανονίστηκε από έναν άλλον Ελληνα. Ο Ραγκαβής γράφει επί λέξει:

«…μεταξύ των δύο εκτείνεται μέγας κυκλωτερής πρόδομος θολωτός, ου την κορυφήν του θόλου εκόσμησε δι’ ωραίου γραφικού συμπλέγματος ο εν Ρώμη ανατραφείς Ελλην Βρωμίδης. Τούτον μετά μεγίστου ενδιαφέροντος εγνώρισα, κομισθέντα παρ’ εμοί υπό του Ελληνος κ. Κίμωνος».

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και μια άλλη κριτική του Ραγκαβή, στην οποία όμως έκανε λάθος αξιολόγηση. Πήγε στο υπουργείο Δικαιοσύνης για να συναντήσει τον ανώτατο εισαγγελέα, ο οποίος όμως απουσίαζε. Αντί γι’ αυτόν, τον υποδέχθηκε ένας υπάλληλος, ο οποίος, σύμφωνα με τον Ραγκαβή, αυτοαποκαλείτο ποιητής που έγραφε «παραδοξολογήματα».

Αυτός ο υπάλληλος δεν ήταν άλλος από τον Ουόλτ Ουίτμαν, τον μεγαλύτερο Αμερικανό ποιητή του 19ου αιώνα. Ο Ραγκαβής γράφει:

«…μετέβην εις του Γενικού Εισαγγελέως, ως ενός των επισημοτάτην θέσιν κατεχόντων, και ίνα παρ’ αυτού ακούσω περί του Δικαστικού του Κράτους οργανισμού. Και αυτόν μεν δεν επέτυχον, εύρον δ’ ένα των υπαλλήλων του, τον παράδοξον γέροντα Whitman, όστις, εαυτόν έξοχον ποιητήν μάλλον, ή δικαστικόν λειτουργόν εκλαμβάνων, ήκιστα μεν ειργάζετο εν τω γραφείω του, έγραφε δε και εξέδιδε ποιήσεις, ων συλλογήν προσέφερε και εις εμέ, και αίτινες μοί εφάνησαν, και ως προς την έννοιαν, σχεδόν παραφρονούσης μούσης τερατουργήματα».

Ακόμη και στην εκτίμηση της ηλικίας του Ουίτμαν, τον οποίο αποκαλεί «γέροντα», έκανε λάθος ο Ραγκαβής, καθώς ο ίδιος ήταν δέκα χρόνια μεγαλύτερος.

*Ο κ. Σταύρος Δήμας είναι πρώην υπουργός, πρώην επίτροπος της Ε.Ε.