Καύκασος: Γιατί κλιμακώνεται και που οδηγεί ο πόλεμος των λέξεων Ρωσίας-Αζερμπαϊτζάν

 Πέμπτη, 3 Ιουλίου, 2025

Στρατής Αγγελής

Ακόμα και αν εκτονωθεί η παρούσα κρίση μεταξύ Ρωσίας και Αζερμπαϊτζάν, ο Καύκασος και η Κασπία κρύβουν πολλές εκπλήξεις για όλους, πόσο μάλλον όταν παραμένει ανοιχτό το μέτωπο του Ιράν

Αν έπαιρνε κάποιος τοις μετρητοίς τις κατηγορίες που ανταλλάσσουν η Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν τις τελευταίες ημέρες, θα μπορούσε να πιστέψει πως είναι ζήτημα χρόνου να εξελιχθεί αυτός ο πόλεμος των λέξεων σε μια μεγάλη αναταραχή, ακόμα και σε σύγκρουση στον Καύκασο.

Δεν είναι μόνο οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί σε μια περιοχή μεγάλης στρατηγικής σημασίας με πλούσιο υπέδαφος. Είναι επίσης η βαθιά ριζωμένη αντιπάθεια και αντιπαράθεση μεταξύ των Ρώσων χριστιανών και των Αζέρων μουσουλμάνων, που κλιμακώθηκε μετά από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Την ίδια ώρα δυτικοί αναλυτές προειδοποιούν για την αύξηση της ρωσικής επιρροής, ακόμα και για νέα ρωσική στρατιωτική περιπέτεια στη Γεωργία, δηλαδή σε έναν από τους βασικούς διαδρόμους των πετρελαίων της Κασπίας προς τη Δύση.

Οι λόγοι της αντιπαλότητας

Από το 1991 το Αζερμπαϊτζάν ανέπτυξε στενούς δεσμούς με τη Δύση για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Με την ανάδειξη του σε περιφερειακή οικονομική και στρατιωτική δύναμη το Αζερμπαϊτζάν αμφισβητεί τον ηγεμονικό ρόλο της Μόσχας στο νότιο Καύκασο. Αποτελεί ένα επικίνδυνο αγκάθι στο υπογάστριο της Ρωσίας, ιδιαίτερα μετά από τη νίκη του στον πόλεμο με την Αρμενία και την κατάληψη του Ναγκόρνο Καραμπάχ το 2020 με την πολύτιμη βοήθεια της Τουρκίας.

Μια άλλη, λιγότερο γνωστή παράμετρος της αντιπαλότητας είναι ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε παρακλάδια της ρωσικής και της αζέρικης μαφίας, από τις λαϊκές αγορές της Μόσχας στα χρόνια της μαύρης αγοράς και της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ μέχρι τα σημερινά «συμβόλαια θανάτου», τις εκτελέσεις στην Ευρώπη και την Τουρκία.

Η κόντρα για τον έλεγχο της αγοράς λαχανικών και λουλουδιών, εξελίχθηκε σε μάχη για το ποιος θα έχει το πάνω χέρι στο λαθρεμπόριο της ηρωίνης και στο ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Σημαντικό ρόλο σε αυτό το επίπεδο παίζει η αζέρικη μειονότητα στη Ρωσία. Πάνω από δυο εκατομμύρια Αζέροι που ζουν στη Μόσχα και σε άλλα αστικά κέντρα στοχοποιούνται ως εσωτερικός εχθρός από τις ρωσικές αρχές και από εθνικιστικές οργανώσεις, όπως υποστηρίζει η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν.

Το τελευταίο ξέσπασμα

Αφορμή για το τελευταίο ξέσπασμα είναι ένας φόνος που έγινε το 2001 στα Ουράλια, στο Αικατερίνεμπουργκ, με θύμα έναν Αζέρο. Έπρεπε να περάσουν 24 ολόκληρα χρόνια για να διαλευκάνουν το έγκλημα οι ρωσικές υπηρεσίες δίωξης συλλαμβάνοντας δυο Αζέρους, οι οποίοι πέθαναν όμως στα χέρια της αστυνομίας. Σύμφωνα με τις ρωσικές αρχές οι δυο Αζέροι ήταν αδέλφια, μέλη εγκληματικής συμμορίας που ευθύνεται για δολοφονίες καθώς και για τo θάνατο δεκάδων ανθρώπων το 2021 από δηλητηρίαση εξαιτίας της κατανάλωσης λαθραίου αλκοόλ.

Οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν απέρριψαν τη ρωσική εκδοχή, κατηγόρησαν τη ρωσική αστυνομία ότι άσκησε υπερβολική βία στους δυο συλληφθέντες και σε συγγενείς τους, οι οποίοι έκαναν επίσης λόγο για απόπειρα «εθελοντικής» στράτευσής τους στον πόλεμο της Ουκρανίας. Τα μέσα ενημέρωσης που ελέγχονται από το καθεστώς του προέδρου Ιλχάν Αλίεφ έριξαν λάδι στη φωτιά, οι τόνοι ανέβηκαν και η κυβέρνηση του Μπακού έκλεισε το γραφείο του ρωσικού πρακτορείου Sputnik, συνέλαβε δυο Ρώσους δημοσιογράφους με την κατηγορία της κατασκοπίας ενώ ακύρωσε όλες τις διμερείς πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το Κρεμλίνο απέρριψε τους ισχυρισμούς των Αζέρων ως ανυπόστατους και χαρακτήρισε απαράδεκτες τις συλλήψεις Ρώσων υπηκόων, τη στιγμή που τα φιλοκυβερνητικά μέσα του Αζερμπαϊτζάν παρομοιάζουν τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν με τον Ιωσήφ Στάλιν.

Σχέσεις σε τεντωμένο σχοινί

Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών επιδεινώθηκαν τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν ρωσικός πύραυλος έπληξε επιβατηγό αεροσκάφος των Αερογραμμών του Αζερμπαϊτζάν που ετοιμαζόταν να προσγειωθεί στο Γκρόζνι της Τσετσενίας. Το αεροπλάνο συνετρίβη στο Καζακστάν με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 38 από τους 67 επιβαίνοντες.

Η τραγωδία αποδίδεται σε λάθος της ρωσικής αεράμυνας η οποία αντιμετώπιζε επίθεση ουκρανικών drones στην Τσετσενία, όπως είπε ο Πούτιν εκφράζοντας τη λύπη του για την τραγωδία. Όμως οι Αζέροι θεωρούν ανεπαρκή τη συγγνώμη του Πούτιν, επιμένουν πως οι Ρώσοι δεν επέτρεψαν στο αεροπλάνο να κάνει αναγκαστική προσγείωση στη Ρωσία ποντάροντας πως θα πέσει στην Κασπία και θα συγκαλυφθούν οι ευθύνες τους. Κρίνοντας ως ανεπαρκείς τις εξηγήσεις και τη ρωσική συγγνώμη, ο Αλίεφ δεν παρέστη στη στρατιωτική παρέλαση που έγινε στην Κόκκινη Πλατεία στις 9 Μαϊου για την επέτειο της αντιφασιστικής νίκης.

Ο 64χρονος Ιλχάν Αλίεφ, που σύμφωνα με ορισμένους δυτικούς αναλυτές ορθώνει το ανάστημά του απέναντι στις επεκτατικές διαθέσεις του δεσποτικού Πούτιν, είναι ο απόλυτος άρχων στη δική του χώρα. Έχει κερδίσει τέσσερις εκλογές με θηριώδη ποσοστά της τάξεως του 85%, κατηγορείται για νοθεία, πάταξη της αντιπολίτευσης και διαφθορά. Ο πατέρας του, Χαϊντάρ Αλίεφ, επί δεκαετίες επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος του Αζερμπαϊτζάν και μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΣΕ, επανήλθε στην εξουσία το 1993 μετά από το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον πρώτο εκλεγμένο πρόεδρο της χώρας, τον Αζέρο εθνικιστή και οπαδό του παντουρκισμού Αμπουλφάζ Ελτσίμπεϊ.

Ακόμα και αν εκτονωθεί η παρούσα κρίση μεταξύ Ρωσίας και Αζερμπαϊτζάν, ο Καύκασος και η Κασπία κρύβουν πολλές εκπλήξεις για όλους, πόσο μάλλον όταν παραμένει ανοιχτό το μέτωπο του Ιράν. Μια ματιά στο χάρτη της περιοχής αρκεί για να γίνει αυτό κατανοητό.

TO BHMA