Μονή Σινά: Η ελπίδα διευθέτησης και οι αμφισημίες στην αιγυπτιακή στάση

 Δευτέρα, 2 Ιουνίου, 2025

Μπαράζ επαφών μεταξύ Αθήνας και Καΐρου μετά την απόφαση αιγυπτιακού δικαστηρίου για την περιουσία του ιστορικού μοναστηριού - Η επιθετική πρόταση των «Αδελφών Μουσουλμάνων».

Διονύσιος Σκλήρης

Ώρα Θεσσαλονίκης και στεγαστικού για Φάμελλο - Μίλησε με Ιερώνυμο για Μονή Σινά

Την Τετάρτη το μεσημέρι ο πρέσβης της Ελλάδας στο Κάιρο, Νικόλαος Παπαγεωργίου, εκλήθη στο αιγυπτιακό υπουργείο Εξωτερικών προκειμένου να ενημερωθεί για τη δικαστική απόφαση που αφορούσε τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Η απόφαση είναι θετική, ήταν η άποψη που επικοινώνησαν οι αιγύπτιοι αξιωματούχοι.

Στη χώρα μας ξέσπασε θύελλα για «τη δήμευση της περιουσίας» του μοναστηριού και την «έξωση των μοναχών». Είκοσι τέσσερις ώρες μετά, αφού προηγήθηκαν συνεχείς συνεννοήσεις του Γιώργου Γεραπετρίτη με τον ομόλογό του, ανακοινώσεις των δύο ΥΠΕΞ και της αιγυπτιακής προεδρίας και τηλεφωνική συνομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, οι τόνοι έπεσαν. Η καχυποψία, όμως, όπως οι κόκκοι της άμμου, όταν εισχωρήσει κάπου, δύσκολα εξαφανίζεται.

Η απόφαση του εφετείου στην Αίγυπτο που φάνηκε να θέτει υπό αμφισβήτηση το καθεστώς της ελληνορθόδοξης Μονής Αγίας Αικατερίνης του Σινά προκάλεσε απόλυτο αιφνιδιασμό στην ελληνική πλευρά. Και αυτό γιατί στις 7 Μαΐου κατά την επίσημη επίσκεψη του προέδρου της Αιγύπτου στην Αθήνα, ο κ. Σίσι είχε δηλώσει ότι στενοχωρήθηκε για τις φήμες που κυκλοφορούσαν ότι το κράτος του θα λάβει αρνητικά μέτρα κατά της Μονής, χαρακτηρίζοντας μάλιστα τις σχετικές φήμες «κακόβουλες». Οι δηλώσεις αυτές ήταν θερμότερες από ό,τι ανέμεναν στην Αθήνα, γι’ αυτό έπεσαν από τα σύννεφα με τις εξελίξεις, ιδίως επειδή προετοίμαζαν τη συμφωνία που θα ξεκαθάριζε το καθεστώς της Μονής της Αγίας Αικατερίνης.

«Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο Τύπου του αιγυπτιακού ΥΠΕΞ, η απόφαση αφορά ορισμένες περιοχές φυσικών καταφυγίων, ακατοίκητες, σε μεγάλη απόσταση από το μοναστήρι, χωρίς έγκυρα έγγραφα ιδιοκτησίας»

Στο μεταξύ την απόφαση του δικαστηρίου, η οποία αναπτύσσεται σε 160 σελίδες, ακόμα δεν την έχει δει κανένας στο πρωτότυπο. Ολοι βασίζονται σε μια περίληψή της, και μάλιστα το ελληνικό κράτος έχει προσλάβει δύο αιγύπτιους δικηγόρους για να μελετήσουν την απόφαση. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο Τύπου του αιγυπτιακού ΥΠΕΞ, η απόφαση αφορά ορισμένες περιοχές φυσικών καταφυγίων, ακατοίκητες, σε μεγάλη απόσταση από το μοναστήρι, χωρίς έγκυρα έγγραφα ιδιοκτησίας ή κατοχής, τα οποία θεωρούνται κρατική γη. «Το μοναστήρι, οι αρχαιότητές του, η πνευματική του αξία, το θρησκευτικό του καθεστώς και τα κοιμητήρια που του ανήκουν παραμένουν απολύτως άθικτα» ανέφερε η ανακοίνωση.

Η πρόταση του 2013

Οι νομικές περιπέτειες της Μονής μετρούν δύο δεκαετίες και είχαν ενταθεί επί διακυβερνήσεως των «Αδελφών Μουσουλμάνων» το 2013, όταν προτάθηκε στους μοναχούς να ενοικιάσουν τον χώρο για 30 χρόνια με απειλή αποβολής τους από αυτόν. Η κυβέρνηση Σίσι από το 2014 προβάλλει, αντιθέτως, έναν κοσμικό χαρακτήρα σεβασμού των θρησκευτικών μειονοτήτων και φιλίας με την Ελλάδα. Παραμένει η νομική διάσταση ότι αποφάσεις, όπως του εφετείου, δεν αναγνωρίζουν τίτλους ιδιοκτησίας στην ελληνορθόδοξη Μονή ούτε δικαίωμα χρησικτησίας βασιζόμενο στη συνεχή παρουσία 15 αιώνων διότι έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος. Ερωτήματα προκλήθηκαν από τη διάσταση ανάμεσα αφενός στη φιλική στάση της αιγυπτιακής κυβέρνησης και, αφετέρου, στην αιφνιδιαστική απόφαση του Εφετείου.

Ωστόσο, έπειτα από τις, σε πολλά επίπεδα, αμοιβαίες εξηγήσεις, κατά τη συνομιλία Μητσοτάκη – Σίσι συμφωνήθηκε ότι την Τετάρτη θα μεταβεί στο Κάιρο ο ΥΠΕΞ Γιώργος Γεραπετρίτης με συνοδεία ελληνικής αντιπροσωπείας για να επεξεργαστεί τη συμφωνία ώστε αυτή να ολοκληρωθεί ταχύτατα. Αλλωστε, η αιγυπτιακή προεδρία επανέλαβε την «πλήρη δέσμευσή της να διατηρήσει το μοναδικό και ιερό θρησκευτικό καθεστώς της Μονής» και να διασφαλίσει ότι αυτό δεν θα παραβιαστεί.

Στη δικογραφία εμπλέκονται η Αρχαιολογική Υπηρεσία της Αιγύπτου, το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων και το υπουργείο Πολιτισμού. Η εικόνα που προκύπτει είναι ότι από τα 71 κτήματα της Μονής, που εκμεταλλεύονται οι μοναχοί, αναγνωρίζεται κάποιο δικαίωμα κατοχής σε περίπου 40, ενώ παράλληλα αναγνωρίζεται το ειδικό καθεστώς επί της ίδιας της Μονής. Πού μπορεί να οφείλονται οι αμφισημίες στην αιγυπτιακή στάση; Πιθανόν σε εσωτερικές αιγυπτιακές αντιφάσεις, όταν πίσω από την πρόσοψη ενός κοσμικού κράτους, φιλικού προς τις θρησκευτικές μειονότητες και μάλιστα την ελληνορθόδοξη, μπορεί να υπάρχουν ισχυροί πυλώνες του βαθέoς κράτους και για αυτό ζητήματα διασαφήνισης της κυριότητας αναδεικνύονται με αυξημένη οξύτητα. Πάντως, για τη μοναστική αδελφότητα το επιθυμητό είναι μια πολιτική συμφωνία με την κυβέρνηση Σίσι.

Η ελπίδα διευθέτησης

«Μετά την ανακοίνωση της αιγυπτιακής προεδρίας και του υπουργείου Εξωτερικών της Αιγύπτου ευελπιστούμε ότι θα βρεθεί τρόπος διευθετήσεως της όλης κατάστασης» δήλωσε στο «Βήμα» ο αρχιμανδρίτης Πορφύριος Φραγκάκος, εκπρόσωπος της Ιεράς Μονής του Σινά. «Θεωρούμε ότι η εν τοις πράγμασι άρνηση υπογραφής της εξωδικαστικής συμφωνίας, η οποία έγινε απροειδοποίητα, παραμένει ένα πρόβλημα το οποίο μας δημιουργεί ανασφάλεια. Παρά ταύτα, εμπιστευόμαστε και την ελληνική κυβέρνηση και την αιγυπτιακή».

Ενας δυνατός συμβιβασμός θα διασφάλιζε τον λατρευτικό χαρακτήρα του χώρου με απόδοση της κυριότητας στους μοναχούς, οι οποίοι θα αναγνώριζαν το δικαίωμα του αιγυπτιακού κράτους στη φύλαξη και συντήρηση των αρχαιοτήτων του. Γιατί είναι σημαντικό να παραμείνει ως έχει και το καθεστώς των κειμηλίων, εικόνων και χειρογράφων της Μονής. Επίσης, είναι δυνατή πολιτική συμφωνία ακόμη και για τους χώρους πέριξ του μοναστηριού από τους οποίους αποκομίζονται έσοδα για την επιβίωσή του.

Στην Ελλάδα πολλοί φοβούνται μια τρίτη απώλεια μετά την Αγία Σοφία και τη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, ο κίνδυνος τώρα είναι αντίστροφος: Οχι μια μουσουλμανική επαναθρησκειοποίηση κοσμικών μουσείων, όπως στην Τουρκία, αλλά, αντιθέτως, η κρατικοποίηση ενός ζώντος ελληνορθόδοξου εκκλησιαστικού χώρου.

Ο ανοικτός Ελληνισμός

Η ελπίδα, όμως, είναι ότι θα πρυτανεύσει η προτεραιότητα του σεβασμού μιας φίλιας ζωντανής πνευματικής παράδοσης αρμονικής με το περιβάλλον της επί 15 αιώνες: Η θεωρούμενη ως αρχαιότερη αδιαλείπτως λειτουργούσα Μονή του κόσμου εξέφρασε έναν Ελληνισμό ανοικτό προς διαφορετικές θρησκείες. Κατά την ιουδαϊκή παράδοση, εδώ ο προφήτης Μωυσής είδε το όραμα της «φλεγομένης και μη κατακαιομένης βάτου». Οι χριστιανοί το ερμήνευσαν ως προεικόνιση της Παναγίας, η οποία, κυοφορούσα τον Θεό Λόγο κατά το δόγμα, δέχεται το πυρ της Θεότητας χωρίς να κατακαίεται, σε αντίθεση με ηρωίδες του παγανιστικού Ελληνισμού, όπως η Σεμέλη που κάηκε από την εμπειρία της θεοψίας.

Η βυζαντινή τέχνη συνέδεσε το όραμα με τη μεταμόρφωση του Χριστού: Ενώ για τον Μωυσή η θεοψία συνιστούσε κίνδυνο θανάτου, κατά τη βυζαντινή θεολογία η Ενσάρκωση του Θεού σημαίνει ενσώματη «περιχώρηση» θείας και ανθρώπινης ζωής με δυνατότητα μεταμορφώσεως του ανθρώπου αλλά και εικονισμού της Θεότητας: Στο «εικονόφιλο» Σινά σώζονται οι αρχαιότερες εικόνες του Χριστού, όπως η διάσημη εγκαυστική εικόνα με το δίσημο επιεικές και κριτικό βλέμμα (θυμίζοντας τον συνδυασμό φιλίας και αυστηρότητας του αιγυπτιακού κράτους). Το Σινά έχει θεωρηθεί εξάλλου ως «κλίμακα» προς τον ουρανό σύμφωνα με τη θεολογία του ομώνυμου αγίου Ιωάννη της Κλίμακος.

Ο «Αχτναμές» του Μωάμεθ, δηλαδή η «ιδιόγραφη υποχρέωση» με το αποτύπωμα της παλάμης του, κατοχύρωσε τα δικαιώματα των χριστιανών σε έναν χώρο που θεωρείται ιερός και από τους μουσουλμάνους.

Σήμερα, ο θρησκευτικός πλουραλισμός εκφράζεται από τους Βεδουίνους «Γκεμπελία» που συνδράμουν την αδελφότητα. Ο τόπος έχει υπάρξει σκηνικό μυθιστορημάτων του Γιώργου Θεοτοκά για την πνευματικότητα του Ελληνισμού και μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Μέσα από τη θρησκευτική συνύπαρξη, η «φλεγόμενη και μη κατακαιόμενη βάτος», επί της οποίας χτίστηκε κατά την παράδοση η Μονή, αποτελεί σύμβολο ενός οικουμενικού Ελληνισμού που καλείται να διασωθεί μέσα από παντοειδείς αντιξοότητες.

TO BHMA